Rượu Mẫu Sơn là một nét đặc trưng của người đồng bào dân tộc Dao sinh sống trên vùng núi thuộc Mẫu Sơn, tỉnh Lạng Sơn. Với phương thức chưng cất rượu truyền đời, đến nay loại rượu này đã có hơn ngàn năm lịch sử và truyền thừa, rượu có độ trong tinh khiết như nước suối, hương thơm đậm đà, dư vị dễ chịu, không bị gắt và không gây đau đầu nếu lỡ may quá chén.
(Rượu Mẫu Sơn là nét văn hóa độc đáo của Lạng Sơn)
Bí quyết tạo nên loại rượu đặc sản số một này đó chính là loại men được ủ từ hơn 30 loại lá rừng đều là những vị thuốc quý hiếm. Do đó, với một lượng uống vừa phải sẽ giúp cho nâng cao thể trạng cho người sử dụng chỉ sau một thời gian ngắn.
Rượu được nấu để phục vụ cho đồng bào trong làng và dùng cho những dịp lễ hội của, từ lâu rượu Mẫu Sơn đã trở thành một nét văn hóa không thể thiếu của của người dân nơi đây. Do khác biệt về văn hóa nên người dân thường ít khi giao tiếp với thế giới bên ngoài, nên trải qua năm tháng loại rượu quý này vẫn là một bí mật hiếm ai biết đến và chỉ được phát hiện trong thời gian gần đây khi mà ngành du lịch tại đây được đưa vào khai thác.
Rượu Mẫu Sơn Lạng Sơn lần đầu tiên ra mắt khách hàng trên mọi miền đất nước và nhanh chóng trở thành một thương hiệu lớn mạnh. Năm 2002, thương phẩm này đã dành được giải thưởng danh giá Sao Vàng Đất Việt và trở thành một trong 10 đặc sản rượu ngon nhất nước ta.
Để giữ được hương vị truyền thống của rượu Mẫu Sơn đã truyền thừa qua hàng ngàn năm, toàn bộ những sản phẩm được cung cấp trên thị trường đều là sản phẩm của mô hình nấu rượu thủ công được thu mua lại từ làng nghề.
Theo những người nấu rượu tại đây, nghề nấu rượu tuy không đem đến sự giàu có nhưng đây là bí quyết tổ truyền của ông cha, dù không lãi nhiều nhưng họ vẫn muốn tiếp tục lưu giữ cho con cháu nhiều đời sau nữa. Những người vùng núi vô cùng nhiệt tình, chân chất, khi thương hiệu rượu Mẫu Sơn Đỉnh trở nên phổ biến, có rất nhiều người tò mò về cách thức làm ra loại rượu tuyệt vời này thì họ vẫn tự nhiên chia sẻ.
Rượu Mẫu Sơn được chưng cất từ nguyên liệu thường dùng nhất đó là gạo tẻ, men làm từ lá cây rừng chỉ có tại Mẫu Sơn, và dùng nước suối để nấu cơm, chưng cất rượu để tạo nên hương vị độc đáo này.
Những người nấu rượu có kinh nghiệm lâu năm tại làng nghề nấu rượu Mẫu Sơn, với sự tận tâm với nghề, chỉ nghe qua tiếng của giọt rượu được rót cũng đủ để khẳng định chất lượng của loại rượu này. Rượu Mẫu Sơn khi rót ra ly có tiếng thanh thúy như pha lê, trong tinh khiết như nước suối, đó là loại rượu thuần chất theo đúng hương vị truyền thống.
Theo những người nấu rượu, để có thể nấu ra loại rượu với hương vị thuần khiết, người nấu có thể dùng bất kỳ loại gạo nào, nhưng nhất thiết phải dùng loại men được ủ từ lá cây và những vị thuốc quý. Nước cũng là yếu tố quan trọng để tạo nên sản phẩm tuyệt vời này, do đó cần phải dùng nước được lấy trên đỉnh Mẫu Sơn, nếu là những loại nước khác sẽ không cho ra được rượu có hương vị thuần khiết như vậy.
(Bí quyết nấu rượu Mẫu Sơn mang hương vị đặc trưng chính là ở men rượu)
Tương tự như cách chưng cất rượu truyền thống theo phương pháp thủ công khác, cách nấu rượu Mẫu Sơn tốn khá nhiều thời gian và công sức, chỉ lơ là một chút cũng có thể làm hỏng luôn cả mẻ rượu. Do đó, thường những sản phẩm được cung cấp ra thị trường đều là những người nấu rượu có kinh nghiệm dày dặn, đã làm công việc này từ nhiều năm, thậm chí là gần cả đời người.
Để nấu ra những mẻ rượu mẫu Sơn Đỉnh thơm ngon chuẩn bị, người nấu cần trải qua các công đoạn sau:
Gạo sau khi được vo sạch, sẽ ngâm trong khoảng 1h và sau đó vớt ra để ráo nước.
Mang gạo đi nấu chín thành cơm. Khi nấu cơm cần canh lửa sao cho cơm chín thơm mà không bị cháy, khê. Nếu nấu số lượng cơm lớn, bạn cần sử dụng tủ nấu cơm công nghiệp để nấu nhanh chóng, tiết kiệm công sức và quan trọng là đảm bảo chất lượng cơm hoàn hảo nhất, không để xảy ra hiện tượng khê cháy.
Sau khi cơm đã chín thì bạn lấy ra, trải cơm ra nia để nguội.
Khi cơm chỉ còn hơi âm ấm thì tiến hành trộn men vào cơm. Thao tác đảo đều tay để men ngấm đều vào cơm. Tiếp đó, bạn cho cơm vào chum hoặc vại, đậy kín nắp và đem đi ủ.
Theo cách nấu rượu Mẫu Sơn, cơm rượu trộn men cần được ủ từ 15 đến 25 ngày để cơm lên men toàn bộ, rượu ủ càng lâu thì sẽ cho chất rượu càng ngon.
Người dân nơi đây chọn cách thức chưng tương tự như đồ sôi, cơm rượu sau khi ủ xong sẽ đem đi chưng cất, quá trình chưng chất kéo dài khoảng 4 giờ liên tục, cần giữ lửa đều và liên tục. Cho toàn bộ cơm rượu vào trong một cái chõ, phía trên miệng chõ có lỗ thủng để dẫn rượu ra ngoài. Ngay phía trên miệng chõ đặt một chảo nước lạnh và trong quá trình chưng cất phải thay nước liên tục để đảm bảo nước trong chảo đủ độ lạnh để ngưng tụ rượu.
Ngày nay, với sự phát triển của các thiết bị hỗ trợ nấu rượu như nồi nấu rượu công nghiệp sẽ giúp bà con tối nấu rượu Mẫu Sơn một cách nhanh chóng, dễ dàng mà hiệu quả lại cao, giữ mùi vị thơm ngon đặc trưng của rượu Mẫu Sơn.
Trên đây là cách nấu rượu mẫu sơn và những nét đặc trưng của loại đặc sản vùng cao này. Phương pháp nấu rượu được người dân công khai chia sẻ nhưng vẫn chưa ai có thể thành công dù dùng đúng loại men này, do đó yếu tố nguồn nước là rất quan trọng. Nếu bạn thật sự muốn trải nghiệm thì vẫn có thể thử nhé. Chúc bạn may mắn!
